مارهای سمی را بشناسید!

مارهای سمی به دو گروه بزرگ تقسیم می شوند :
۱- خانواده ی مارهای مرجانی شامل مار مرجانی , کبری , ماهبا و غیره

۲- خانواده ی افعی ها از جمله افعی , مارزنگی و غیره

نکته : هرگونه مارگزیدگی را باید سمی تلقی کرد مگر خلاف آن ثابت شود .

بنابراین لازم است مصدوم را حتماً و در اسرع وقت به مراکز درمانی منتقل کنیم تا تحت مراقبت های لازم قرار گیرد .
همانطور که میدانید کلیه مارها سمی نبوده ودر واقع به دو دسته سمی و غیر سمی تقسیم می شوند . مارهای سمی خود از نظر میزان سمی بودن یکسان نبوده و با هم فرق دارند . همچنین از نظر شکل ظاهر نیز مارهای سمی و غیر سمی تفاوتهای آشکاری دارند که برخی از آنها در زیر آورده شده اند .

نحوه نیش زدن مارهای سمی:

از آنجا که در بین آرواره های پایینی و بالایی مارها ، چند قطعه استخوان باریک با مفصل سست قرار دارد ، مارها قادرند بیش از اندازه دهان خود را باز کنند و طعمه های بزرگ تر از خود را ببلعند.
مارهای غیر سمی به دور بدن طعمه ی خود می پیچند و با انقباض عضلات بدن طعمه را تحت فشار قرار می دهند تا بمیرد و آنگاه طعمه را می خورند .

مارهای سمی به کمک دندان های خود ، سم را به درون بدن طعمه تزریق می کنند ، سپس صبر می کنند تا طعمه بمیرد و آنگاه طعمه را می بلعند . غده سمی مارها ، هم آنزیم می سازد و هم سم های کشنده . سم از جنس نوعی پروتئین پیچیده است . سم مار از نظر نحوه ی عمل دو نوع است : سم هایی که بر دستگاه عصبی اثر می گذارند (نورو توکسین) و سم هایی که به گلبول های قرمز آسیب می رسانند (همو توکسین ) . نورو توکسین ها بر قسمت هایی از دستگاه عصبی که حرکات تنفسی ، بلعیدن و عمل قلب را کنترل می کنند ، تاثیر می گذارند . همو توکسین ها ، ساختمان گلبول های قرمز را خراب می کنند و دیواره ی رگ های خونی را پاره می کنند و سبب خونریزی داخلی می شوند . همه ی مارهای سمی هر دو نوع زهر را دارند ؛ اما نسبت آن ها در گونه های مختلف متفاوت است . سم افعی ها بیشتر از نوع همو توکسین و سم کفچه مارها بیشتر همو توکسین دارد .

مارهای سمی و غیر سمی تفاوتهایی دارند که از جمله آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد :
۱- مردمک چشم مارهای سمی به صورت بیضی ( خطی ) و شبیه مردمک چشم گربه است . ولی مردمک چشم مارهای غیر سمی گرد و مدور است . نکته : مار مرجانی که از خطرناک ترین مارهای سمی است مردمک مدور دارد.

۲- سرمارهای سمی مثلثی شکل است و با بدن ما زاویه دارد , ولی سر مارهای غیر سمی به صورت نیمه بیضی است و در واقع بدن مارهای غیر سمی شبیه کرم خاکی است .

نکته۱: سر مارمرجانی مثلثی نبوده ولی این مار از انواع سمی است.

نکته ۲: مارهای قهوه ای رنگی که در آب زندگی می کنند سمی نیستند.

۳- مارهای سمی برای نیش زدن از دو دندان نیش استفاده می کنند و محل گزش معمولاً با یک یا دو سوراخ ( یا زخم ) مشخص می شود . اما در مارهای غیر سمی دندان ها متعدد هستند و در دو ردیف هلالی قرار می گیرند.

۴- حلقه های دْم مارها در انواع سمی منفرد است , ولی در مارهای غیر سمی به صورت یک ردیف دوتایی در کنار هم دیده می شود .

۵- در پایین چشم مارهای سمی , یک حفره ی کوچک وجود دارد که درمارهای غیر سمی دیده نمی شود .

یک نکته در مورد مارهای مرجانی. مارهای مرجانی ای که دارای نوارهای زردرنگ هستند خطرناکند ولی گونه های عاری از رنگ زرد خطرناک نیستند.

اگر بخواهیم به صورت جامع تر مارها سمی و غیر سمی را از یکدیگر بشناسیم، باید به مطالب زیر اشاره کنیم:

تشخیص سمی بودن مار کار خیلی دشواری نیست موارد زیر روش تشخیص سمی بودن ماررا به شما آموزش می دهند :
سر مارهای سمی مثلثی شکل و بیرون زده از راستای بدن است در حالی کهمارهای غیر سمی سری معمولا گرد و مدور و در راستای بدن دارند .
در مارهای سمی دندانهای نیش از سایر دندانها بزرگترند در نتیجه درنقطه گزش معمولا جای دو دندان به خوبی قابل تشخیص است در حالی که در مارهای غیر سمیدندانه یک اندازه هستند و در نقطه گزش جای دو سری دندان موازی دیده می شود .
مارهای سمی دارا مردمک چشم بیضی شکل هستند در حالی که مارهای غیرسمی مردمکی گرد دارند ( مار مرجانی که از مارهای منلطق کویری و بسیار خطرناک استدارای مردمک گرد است ولی حلقه های رنگین موجود در پوست آن را مشخص می کند (
مارهای سمی دارای پوستی رنگین و پر خط و خال هستند در حالی که مارهایغیر سمی پوستی ساده دارند
مارهای سمی دارای فرورفتگی در بین دو چشم هستند در حالی که مارهایغیر سمی فروررفتگی در بین دو چشم ندارند .
مارهای سمی دارای سری مثلثی ، مردمک چشم عمودی ، دمی کوتاه و کلفت و طرز حرکت بطنی می باشند.
مار های غیر سمی دارای سری گرد یا بیضی شکل ، مردمک چشم گرد و از قطر میانی بدن تا انتهای نوک دم باریک می شوند و طرز حرکتشان مستقیم و مارپیچ است .
مار های نیمه سمی کلیه مشخصات مار غیر سمی را دارا می باشند و تنها فرق آنها با مار غیر سمی دم متوسط آنها می باشد که کمی کوتاهتر از غیر سمی و کمی بلند تر از مار های سمی می باشد . (مثل یله مار و طلحه مار)

راه های کلی در تشخیص سمی و غیر سمی بودن مارها:
اولی که به نظر خودم هم کارامده ، تشخیص اندازه و نوع حرکت مار هست ، مارهای سمی همون طور که قبلا گفتم دم کوتاه و کلفت و طرز حرکت بطنی دارن ( با انبساط و انقباض ). در حالی که مار های غیر سمی از قطر وسط بدن تا انتهای دم باریک تر می شن و طرز حرکتشون هم مستقیم و مارپیچ هست .
اما راه دوم تشخیص گزش مار از روی آثار دندانی هست . ( یعنی متاسفانه وقتی کار از کار بگذره ) .
چون شکل و موقعیت دندان در مار های سمی و غیر سمی با هم تفاوت داره ، بنابراین با دقت در محل گزیدگی میشه سمی یا غیر سمی بودن اون رو فهمید . نوع گزش مارهای غیر سمی :
در محل گزش این نوع مار ها ، اثر چهار ردیف دندانی یکسان که به صورت دو قوس آرواره است دیده میشه.

سمی ترین مارهای دنیا:

۱- فردولانس:
فردولانس،‌خطرناک‌ترین مار در کاستاریکاست که بسیار مهاجم است.زهر کشنده این مار تا ۶ متر جهش دارد.

۲- کبری:
مرد هندی در حال سحر مار کبری در هندوستان.مار کبری درازترین مار بر روی کره زمین است که طول آن به ۲۲ پا (۶ متر و ۷۰ سانت)می‌رسد.

۳- مار پیچی:
مار پیچی(سایدویندر) نام خود را به دلیل حرکتهای پیچی‌اش بر روی شنها گرفته است.

۴- بوشمستر:
بوشمستر درازترین مار جهان با بیشترین مقدار سم در بدن است.یکی از سمی ترین مارهای دنیا، ماری به نام”بوش مستر” است. این مار می تواند به طول سه و در بعضی از مواقع به چهار متر برسد و این ویژگی آن ها را به بزرگترین مارهای افعی در دنیا تبدیل می کند. زیستگاه اصلی این مار در آمریکای جنوبی است و البته در منطقه کاستاریکا از این مار بسیار می ترسند.

۵- کاتانموت:
کاتانموت یکی از مارهای آبی است که در شرق آمریکا یافت می‌شود.غذای این مار ماهی و قورباغه است.

۶- افعی گابن:
افعی گابن در جنگلهای بارانی آفریقا یافت شده و ماری آرام و تنبل است.

۷- مار ببری:
مار ببری یکی از خطرناک‌ترین مارهاست و در صورتی که پس از نیش‌زدگی موجود زنده تحت مداوا قرار نگیرد تا ۴۵ درصد امکان مرگ وجود دارد. در عکس فوق جانورشناس در حال گرفتن زهر مار برای تولید پادزهر است.

همانطور که از پوست راه راه این مار پیدا است رنگ های زرد و مشکی این مار باعث شده است تا به این نام مشهور شود. “مار ببری” در منطقه جنوب استرالیا و تازمانیا زندگی می کند و به عنوان یکی از خطرناکترین مارهای دنیا شناخته می شود. این مار می توان تا دو متر رشد کند.

۸- پوفادر:
پوفادر یکی از کشنده‌ترین مارهای قاره آفریقاست.

۹- افعی هورند:
افعی هورند در صحراهای خشک زندگی می‌کند. خود را در میان شن‌ها پنهان و منتظر طعمه می‌نشیند.

۱۰- آناکوندا:
آناکوندا یکی از غول‌پیکرترین مارهای روی زمین اما بدون زهر است که در آمریکای جنوبی و بیشتر در در درون آب یافت می‌شود.

سمی ترین مار شناخته شده :
ماری که دارای قوی ترین زهر است ، نوعی مار زمینی استرالیایی است ، که طبق محاسبات انجام شده ، مقدار زهری که این مار در یک بار نیش زدن تزریق می کند برای کشتن ۴۰۰ انسان کافیست . زهر ببر مار ، ده بار قوی تر از مار زنگی بر انسان اثر می گذارد .
مار سمی دیگر در استرالیا ” مار تایپان” است . این مار ۳ متر طول دارد و رنگ آن قهوه ای می باشد و دارای زهری تقریبا برابر با ببر مار است.
همچنین قوی ترین زهر ها به مار های دریایی نیز تعلق می گیرد . این مارها ۲ متر طول دارند و اغلب در اقیانوس آرام زندگی می کنند.

مارهای سمی ایران:

۱- افعی ارومیه ای:

نام علمی : Vipera Wagneri
نام انگلیسی: Ocellate mountain Viper
نام فارسی: افعی ارومیه ای

مشخصات : سر از پولکهای کوچک پوشیده ، پولکهای بالای چشمی بزرگ و به وسیله ۶ پولک از یکدیگر مجزا ، بین پولک بالای چشمی و پولک بالای بینی دارای یک پولک ، پولکها رسترال به دو پولک متصل ، پولک بالای چشمی به چشم متصل ، بین چشم و لب بالایی دارای دو ردیف پولک ، ردیف اول به صورت حلقه دور چشم و تعداد آن ۱۵ عدد در سمت راست و ۱۴ عدد در سمت چپ ، ردیف دوم حلقه چشمی در سمت راست ۱۴ عدد و در سمت چپ ۱۶ عدد ، لب بالایی دارای ۹ پولک و لب پائین ۱۲ و ۱۳ عدد به ترتیب در سمت راست و چپ ، پولکهای سطح پشتی تیغه دار و در ۲۳ ردیف اریبی ، پولکهای سطح شکمی ۱۶۱ عدد و سطح زیرین دم ۱+۲۳ عدد ، پولک مخرجی منفرد .
بدن به رنگ خاکستری ، سطح پشتی دارای خالهای زرد رنگ و مدور با حاشیه قهوه ای تیره ، تقریبا ۲۴ خال در ناحیه پشتی ، دارای دو خال مورب در ناحیه گردن و یک خط تیره از ناحیه چشم تا گوشه دهان ،‌لب‌ها و سطوح جانبی ناحیه سر دارای رنگ روشن ، سطح شکمی با خالهای نامنظم زرد قهوه ای .
حداکثر طول ۲۹ سانتیمتر ، دم ۲ سانتیمتر .

یادداشت : فقط یک نمونه از این مار در سال ۱۸۴۶ توسط موریتس واگنر سیاح طبیعی دان قرن نوزدهم در نزدیکی ارومیه آذربایجان غربی ایران صید شده است . این مار در موزه جانور شناسی بن آلمان نگهداری می شود و تا بحال نمونه دیگری از این گونه گزارش نشده است . سایر مختصات عادات مار نامعلوم است .

۲- افعی البرزی:

نام علمی : Vipera ursinii eriwanensis
نام انگلیسی: Transcaucasian meadow Viper
نام فارسی: افعی البرزی

مشخصات : پوزه گرد و باریک و انتهای فوقانی آن پهن ، چشم کوچک و معمولاً کوچکتر از پولک بینی ، پهنا و ارتفاع پولک رسترال با هم برابر و متصل به پولک کوچک در قسمت بالای پوزه و از سمت بالای سر قابل رؤیت ، پولکهای پیشانی و آهیانه مشخص ، پولک بالای چشمی بزرگ ، دارای یک یا دو پولک بین پولک پیشانی و پولک بالای چشمی ، شکل پولکهای قسمت قدامی سر متغیر ، سوراخ بینی در قسمت پائین بینی ، لب بالا دارای ۸ یا ۹ پولک و لب پائین ۹ تا ۱۱ پولک ، بین چشم و لب بالا یک ردیف پولک ،‌دارای پنج پولک در فاصله بین دو چشم ، دور چشم دارای ۹ تا ۱۱ پولک ، پولک سطح پشتی تیغه دار و در ۲۱ ردیف ، پولکهای سطح شکمی ۱۲۳ تا ۱۴۵ و سطح زیرین دم ۲۱ تا ۳۷ عدد ، پولک مخرجی منفرد .
بدن به رنگ قهوه ای خاکستری ، زرد متمایل به قهوه ای روشن یا تیره متمایل به سیاه یا قهوه ای تیره متمایل به قرمز آجری ، سطح پشتی دارای یک ردیف خال بیضی شکل و گاهی بهم پیوسته و به شکل خط زیگزاک در امتداد بدن ، سطح جانبی دارای دو یا سه سری خال کوچک قهوه ای تیره ، دارای یک خط تیره بین قسمت خلفی چشم و گوشه دهان ، سطح شکمی و زیر دم دارای خالهای ریز سیاه و سفید .
حداکثر طول ۶۵ سانتیمتر ، دم ۵ سانتیمتر .
تغذیه از حشرات ،‌ملخها ، مارمولکها ، جوندگان کوچک .

زاد و ولد : تا ده نوزاد در فصل تابستان .

زیستگاه : مناطق ییلاقی ، جلگه‌ها ، کوهستانها ، علفزارها ، نیزارها .

انتشار جغرافیایی : مناطق مجاور قفقاز ، کوههای طالش و البرز ، شوروی سابق ،‌ازبکستان .
پراکندگی : استانهای تهران ،‌مازندران ، زنجان ،‌آذربایجان شرقی و غربی .

۳- افعی تکابی:

نام علمی : Vipera raddei kurdestanica
نام انگلیسی:
نام فارسی: افعی تکابی

مشخصات : پوزه گرد ، بدن کشیده و استوانه ای شکل ،‌مردمک چشم عمودی ، تقریبا ارتفاع پولک رسترال بیش از پهنای آن ،‌ پولکهای سطح فوقانی سر تیغه دار ، پولک فوق چشمی بزرگ ، یک ردیف پولک بین چشم و پولک فوق چشمی ، دارای دو ردیف پولک بین لب بالا و چشم ، دارای ۱۴ تا ۱۷ پولک دور چشم ، سوراخ بینی درون یک پولک ، پولکهای گیجگاهی تیغه دار ، لب بالا دارای ۹ تا ۱۰ پولک ، سطح پشتی تیغه دار و در ۲۳ ردیف ، پولکهای سطح شکمی ۱۷۰ تا ۱۸۵ و سطح زیرین دم ۲۵ تا ۳۵ عدد ، پولک مخرجی منفرد .
بدن خاکستری تیره متمایل به سیاه ، قهوه ای تیره با خالهای گرد یا نامنظم زرد رنگ با حاشیه تیره متمایل به سیاه در قسمت پشتی ، در قسمت خلفی سر خطوط سیاه رنگ طولی بهم پیوسته ، دارای دو خط تیره در پشت چشم تا قسمت خلفی گوشه دهان ، سطح جانبی با دو سری خالهای یک در میان کوچک و بزرگ با حاشیه روشن ، سطح شکمی به رنگ تیره متمایل به سیاه با خالهای ریز سیاه و سفید .
حداکثر طول ۱۱۰ سانتیمتر ، دم ۸ سانتیمتر .
تغذیه از مارمولکها و موشها .

زاد و ولد : تعداد نوزادان نامعلوم .

زیستگاه : کوهستانها ، علفزارها ، زیر تخته سنگها ، مناطق ییلاقی .

انتشار جغرافیایی : غرب دریاچه ارومیه و در مرز ایران و ترکیه (شکل ۴۴ و ۴۵).
پراکندگی : استان آذربایجان غربی (قطور و رضائیه) ، کردستان ، همدان ، زنجان .

۴- افعی خوی:

نام علمی : Vipera raddei raddei
نام انگلیسی: Radde’s Viper
نام فارسی: افعی خوی

مشخصات : پوزه گرد و مردمک چشم عمودی ، ارتفاع پولک رسترال کمی بیش از پهنای آن ، پولک رسترال با دو پولک بالای پوزه متصل ، پولکهای ناحیه سر کوچک و کمی تیغه دار ، پولک بالای چشمی بزرگ و به وسیله پولکهای کوچک از چشم مجزا ، دور چشم دارای یک حلقه پولک به تعداد ۱۳ تا ۱۸ عدد ، لب بالا به وسیله دو سری پولک از چشم مجزا ، سوراخ بینی در داخل یک پولک ، پولک جلو چشمی از پولک بینی به وسیله پولک گونه ای مجزا، پولکهای گیجگاهی تیغه دار ، لب بالایی دار ۹ یا ۱۰ پولک و لب پائین ۱۰ تا ۱۴ پولک، پولکهای سطح پشتی تیغه دار و در ۲۳ ردیف ، پولکهای سطح شکمی ۱۶۳ تا ۱۸۱ عدد و سطح زیرین دم ۲۸ تا ۳۹ عدد، پولک مخرجی منفرد .
رنگ بدن قهوه ای کم رنگ یا خاکستری ، سطح پشتی دارای خالهای صورتی مدور روشن و حاشیه آنها در سطح جانبی تیره رنگ ، خالها در دو ردیف یا یک در میان قرار دارند ، سطح جانبی دارای دو ردیف خالهای کوچک قهوه ای تیره رنگ ، پس سر دارای علامت / و دو خط تیره بین چشم و لب بالا ، سطح زیرین بدن زرد رنگ با خالهای کوچک به شکل نقطه‌های سیاه رنگ ، هر پولک با خالهای سیاه و سفید اریبی شکل .
حداکثر طول ۹۹ سانتیمتر ف دم ۸ سانتیمتر .
تغذیه از حشرات ، ملخها ، مارمولکها ، جوندگان کوچک .

زاد و ولد : ۴ تا ۸ نوزاد در فصل تابستان . زیستگاه : کوهستانها ، علفزارها ، زیر تخته سنگها ، مناطق ییلاقی .

انتشار جغرافیایی : شرق ترکیه ، شمال غربی ایران ، شوروی سابق ( ارمنستان – نخجوان ) شکل ۴۵٫
پراکندگی : استان آذربایجان غربی (خوی).

۵- افعی دم عنکبوتی:

نام علمی : Pseudocerastes urarachnoides
نام انگلیسی: Spider-tailed Horned Viper
نام فارسی: افعی دم عنکبوتی

افعی عنکبوتی در تمام دنیا ماری کاملاً منحصربه فرد است که اولین بار در سال ۱۹۶۸ توسط آقا و خانم اسمیت و در جاده مسیرایلام به مهران جمع آوری شد. دومین نمونه این افعی در سال ۲۰۰۶ در جاده قصرشیرین- گیلان غرب در استان کرمانشاه کشف و شناسایی شد. وجود همین دو نمونه کافی بود که گونه جدیدی از خانواده افعی ها به دنیا معرفی شود. طبق بررسی ها و تحقیقات به عمل آمده کنونی مشخص شده که دامنه اصلی پراکنش و زیستگاه این مار در استان ایلام قرار دارد و البته بخشهای محدودی از خاک خوزستان و کرمانشاه را نیز شامل می شود.

مار دم عنکبوتی ماری نسبتاً متوسط از جنس افعی های شاخ دار (شاخ کاذب) است و مشخصه اصلی این مار که باعث شهرت وی گردیده در دم وی قرار گرفته که حالتی شیبه به رتیل یا عنکبوت دارد. ساختار دم این موجود بسیارشگفت انگیز است و این مار از طریق حرکات دم خود اقدام به جلب، فریب و سپس شکار طعمه می نماید. این افعی وقتی قصد شکار طعمه مورد نظر خود را داشته باشد برای این منظور دم عنکبوت مانند خود را به شکلی حرکت می دهد که در نظر طعمه یک عنکبوت یا رتیل در حال حرکت را تداعی می کند و هنگامی که طعمه برای شکار عنکبوت مورد نظر حمله ور می شود با افعی دم عنکبوتی مواجه شده و صید می گردد.

۶- افعی دماوندی (لطیفی):

نام علمی : Vipera latifii Mertens
نام انگلیسی: Latifi’s Viper
نام فارسی: افعی دماوندی

مشخصات : سر کوچک ، مثلثی شکل و کشیده ، بدن باریک و دم کوتاه ، پولکهای سطح فوقانی سر نسبتاً تیغه دار ، پولک بالای چشمی بزرگ ، مردمک چشم عمودی ، پهنای پولک رسترال بیش از ارتفاع آن ، لب بالا دارای ۸ تا ۱۱ پولک و لب پائین ۱۰ تا ۱۳ پولک ، دو ردیف پولک بین چشم و لب بالا ، ۷ تا ۱۱ پولک در فاصله بین دو چشم ، ۱۰ تا ۱۶ پولک دور چشم ، ۱۶۰ تا ۱۷۴ پولک در سطح شکمی ، ۲۷ تا ۴۰ پولک در سطح زیرین دم ، پولکهای سطح پشتی تیغه دار و در ۲۳ ردیف ، پولک مخرجی منفرد .
رنگ بدن خاکستری روشن ، نقره ای ، قهوه ای تیره ، یکنواخت یا دارای خطوط و نقوش متفاوت ، گاهی به رنگ زرد متمایل به خاکستری روشن ساده همراه با یک خط قهوه ای طولی تیره در سرتاسر سطح پشتی تا انتهای دم ، گاهی با خالهای قهوه ای تیره و نامنظم ، گاهی خالهای سطح پشتی به شکل زیگزاک ناقص و در سطح جانبی با خالهای کوچک قهوه ای متمایل به سیاه ، در سمت دو طرف سر تا زیر چشم دارای دو خط مورب تیره متمایل به سیاه ، سطح شکمی زرد روشن با خالهای ریز سفید و سیاه .
حداکثر طول ۷۹ سانتیمتر ، دم ۵ سانتیمتر .
تغذیه از حشرات ، ملخها ، مارمولکها ، موشها .

زاد و ولد : ۵ تا ۱۰ نوزاد در فصل تابستان .

زیستگاه : مناطق کوهستانی و ییلاقی ، علفزارها ، زیر سنگها ، لای بوته‌ها .

انتشار جغرافیایی : به سلسله جبال البرز محدود می شود . اولین بار از لار دماوند در ۶۰ کیلومتری تهران ۰ ایران گزارش شده است.
پراکندگی : استان تهران (لار دماوند ، فیروز کوه ، آب اسک ، دریاچه هویر، افجه ، گاجره ، گچسر) .

افعی دماوندی ازخطرناک ترین وکمیاب ترین افعی هاست.ی ک خزنده شناس جوان به نام “خسرو رجبی زاده”پایان نامه فوق لیسانس خود را به طور تخصصی افعی دماوندی انتخاب کرده است. وی افعی دماوندی راشرقی ترین افعی کره زمین میداند.وی میگوید:این افعی حدود ۳۸سال پیش توسط دکترمحمود لطیفی پایه گذار بخش جانوران سمی انستیتو رازی کشف شد. وی هنگام تحقیق پیرامون برخی از مارها پس از دقت در ظاهر مارها متوجه تفاوت یکی ازآنها با بقیه میشود. بررسی های دقیق تر نشان داد که این گونه کشف جدیدی است. این افعی جدید به آلمان فرستاده شد و با بررسی سه نفر از بهترین متخصصان و خزنده شناسان نام گونه جدید به احترام دکتر لطیفی Vipera latifi گذاشته شد.افعی دماوندی بعد از افعی جعفری مهلک ترین سم را دارد.

این افعی درحال حاضر در لیست اتحادیه جهانی حفاظت در رده آسیب پذیر قرار گرفته است. از این رو که پراکندگی آن در سراسر دنیا تنها به منطقه البرز مرکزی ایران محدود میشود. بر اساس آمار رسمی موجود در کتاب های افعی کوهستانی دنیا، بین سالهای ۱۳۴۸ تا ۱۳۵۷ بیش از ۹۴۰۰ حلقه افعی دماوندی تنهابه انستیتو واکسن و سرم سازی به منظور سم گیری انتقال یافته است. این آمار بعدها به ۱۲۰۰۰حلقه رسید. هنوز هم این روند ادامه دارد که بطور بسیار جدی درحال انهدام هستند.افعی دماوندی در مناطقی مثل لاردماوند- فیروزکوه- دریاچه تار- آب اسک- افجه- گاجره- گچسر بیشتر یافت میشود. هفته ای یکبار غذا میخورد و از آنجایی که چشمان خزنده ها تنهااشعه مادون قرمز بدن موجودات زنده را دریافت میکند،حتما باید غذای زنده ومحرک برایشان دیده شود. رجبی زاده که یک جفت از این افعی را درخانه خود نگهداری میکند می گوید: این افعی ازبین همه شکارهای خود به موش علاقه بیشتری دارد. وی تصریح کرد،موشها باید نسبت به هیکل مار سایز های مختلفی داشته باشند. تعداد افعی های دماوندی هنوز معلوم نیست، اما نزدیک بودن محل زیست آن به تهران و تخریب گسترده زیستگاهی اش رامی توان علت اصلی کاهش شدید جمعیت آن عنوان کرد. مشاهده افعی دماوندی نخستین بار از لار دماوند در ۶۰کیلومتری تهران گزارش شده است.

۷- افعی زنجانی:

نام علمی : Vipera albicornuta
نام انگلیسی: zigzag mountain viper
نام فارسی: افعی زنجانی

مشخصات : پوزه گرد ،‌سطح فوقانی سر دارای پولکهای تیغه دار ، پولک بالای چشمی بزرگ ،‌مردمک چشم عمودی ، دارای ‌شباهت زیادی به افعی دماوند و افعی تکابی ،‌ پولک رسترال متصل به دو پولک بالای پوزه ، لب بالا دارای ۸ تا ۱۱ پولک و لب پائین ۱۰ تا ۱۳ پولک ، دارای یک یا دو پولک بین چشم و لب بالا ، سوراخ بینی درون یک پولک ، پولکهای گیجگاهی تیغه دار ، دارای ۷ تا ۱۱ پولک در فاصله بین دو چشم ، دور چشم دارای ۱۱ تا ۱۹ پولک ، پولکهای پشتی تیغه دار و در ۲۳ ردیف ، پولکهای سطح شکمی ۱۶۱ تا ۱۸۱ و سطح زیرین دم ۲۶ تا ۳۹ عدد پولک مخرجی منفرد .
بدن به رنگ قهوه ای روشن ، خاکستری تیره یا خاکستری متمایل به سیاه ، سطح پشتی دارای یک ردیف خالهای گرد روشن متمایل به قرمز آجری ، سطح جانبی دارای خطوط قهوه ای تیره متمایل به سیاه ، پشت چشم و گوشه خلفی دهان و قسمت عقبی سر دارای دو خط قهوه ای تیره ، سطح شکمی دارای خالهای ریز خاکستری تیره متمایل به سیاه .
حداکثر طول ۸۲ سانتیمتر ، دم ۵ سانتیمتر .
تغذیه از موشها و مارمولکها .

زاد و ولد : ۳ تا ۸ نوزاد در فصل تابستان .

زیستگاه : مناطق ییلاقی ، کوهستانها ، علفزارها ، زیر تخته سنگها .

انتشار جغرافیایی : مناطق شمالی ایران (قسمتهای مختلفی از سلسله جبال البرز و مناطق شمالی کوههای زاگرس) شکل ۴۴ .
پراکندگی : استانهای گیلان ، زنجان ، آذربایجان شرقی ، قزوین .

۸- افعی شاخدار خوزستانی:

نام علمی : Cerastes gasperettii
نام انگلیسی: Desert Horned Viper
نام فارسی: افعی شاخدار خوزستانی

مشخصات : سر پهن و به شکل گرز با پولکهای کوچک تیغه دار و به اندازه‌های متفاوت ، چشم کوچک و مردمک آن عمودی ، سوراخ بینی درون یک پولک کوچک ، در سطح بالای ناحیه چشم دارای شاخ یا بدون شاخ ، لب بالا دارای ۱۳ تا ۱۶ پولک و لب پائین ۱۴ تا ۱۶ پولک ، دور چشم دارای ۱۲ تا ۱۶ پولک ، بین چشم و لب بالا دارای ۵ تا ۶ پولک ، در فاصله بین دو چشم دارای ۱۳ تا ۱۹ پولک ، پولکهای سطح پشتی تیغه دار و در ۳۱ تا ۳۶ ردیف ، پولکهای سطح شکمی ۱۵۴ تا ۱۶۶ و سطح زیرین دم ۳۲ تا ۴۰ عدد ، پولک مخرجی منفرد یا منقسم .
بدن به رنگ شنی ، زرد قهوه ای یا خاکستری ، دارای ۴ تا ۶ سری خال قهوه ای ، دو سری از خالهای میانی به هم پیوسته و به شکل خطوط قهوه ای ،‌پشت چشمها و در دو طرف قسمت خلفی سر دارای دو خط قهوه ای تیره ، سطح شکمی سفید متمایل به زرد و انتهای دم گاهی سیاه .
حداکثر طول ۷۵ سانتیمتر ، دم ۸ سانتیمتر .
تغذیه از مارمولکها و جوندگان ، تعداد نوزادان نامعلوم .
حرکت مار مانند مار جعفری (اکیس کاریناتوس) از پهلو به صورت حلقه حلقه انجام می گیرد .

زیستگاه : مناطق شنی ، صحراها .

انتشار جغرافیایی : شبه جزیره عربستان – کویت – عراق سوریه – اردن – جنوب غربی ایران (الباجی – اهواز)
پراکندگی : استان خوزستان (الباجی نزدیک به اهواز).

۹- افعی قفقازی:

نام علمی : Agkistrodon intermedius caucasicus
نام انگلیسی: Caucasian Pitviper
نام فارسی: افعی قفقازی

مشخصات : پوزه باریک و انتهای آن کمی به سمت بالا ممتد ، سطح فوقانی سر دارای پولکهای بزرگ و مشخص ، مردمک چشم عمودی ، دم کوتاه با حرکاتی شبیه مار زنگی (در مار زنده) ، پهنا و ارتفاع پولک رسترال برابر یا کمی پهن تر ،‌دارای دو پولک بین بینی و دو پولک جلو پیشانی و یک پولک پیشانی ، طول پولک پیشانی برابر یا کمی کوتاهتر از پولک آهیانه ، دارای حفره ای بین چشم و بینی و جدا از لب بالا ، دارای سه پولک گیجگاهی ، دارای یک پولک جلو چشمی و یک پولک زیر چشمی و دو پولک عقب چشمی ،‌لب بالا دارای ۷ یا ۸ پولک و لب پائین ۹ تا ۱۲ پولک ، پولکهای سطح پشتی تیغه دار و در ۲۳ (به ندرت ۲۱ یا ۲۵) ردیف ، پولکهای سطح شکمی ۱۳۵ تا ۱۷۱ و سطح زیرین دم ۳۱ تا ۴۷ عدد ،‌ پولک مخرجی منفرد .
بدن به رنگ خاکستری ،‌قرمز یا قهوه ای روشن ، سطح پشتی دارای لکه‌های حلقه ای شکل یا خطوط عرضی تیره ، سطح جانبی دارای یک یا دو سری خالهای تیره ، پوزه تیره رنگ ، دارای دو خط تیره مورب در قسمت خلفی سر ، دارای یک خال تیره با حاشیه روشن در قسمت گیجگاه ، لبها دارای خالهای ریز قهوه ای ، سطح شکمی تیره رنگ با خالهای تیره رنگ با خالهای کم و بیش خاکستری یا قهوه ای در ایران نوع Agkistrodon intermedius caucasicus (Nikolsky, 1916) پراکندگی بیشتری دارد .
حداکثر طول ۶۷ سانتیمتر ، دم ۶ سانتیمتر .
تغذیه از دوزیستان (قورباغه‌ها) ، جوندگان کوچک ، مارمولکها .
زاد و ولد :‌۳ تا ۹ نوزاد در تابستان .

زیستگاه : بوته زارها ، کوهستانها ، تپه‌ها ، جنگلها ، زیر تخته سنگها .

انتشار جغرافیایی : عمدتا مناطق کوهستانی ، جنوب غربی و جنوب شرقی دریای خزر ، جنوب شرقی آذربایجان ، مناطق جنوبی ترکمنستان ، شوروی سابق ، شمال ایران ، در منتها الیه شمال غربی افغانستان .
پراکندگی : استانهای تهران ، گیلان ، مازندران ، گلستان ، سمنان .

۱۰- خانواده مارهای سمی (ونوموس):

خانواده الاپیده FAMILY ELAPIDAE

اصولا این گروه از مارها را می توان جزو مارهای پروترولیفا (Proteroglypha) از خانواده کلوبریده دانست . ساختمان و شکل این مارها کوتاهتر و دارای نیش دندان یا فنگ (Fang) سمی بزرگ می باشد (شکل ۱۱ و ۱۶). دم این مارها تا حدی که بتوان آن را وسیله شنا دانست رشد نکرده است . این مارها فاقد پولک گونه ای هستند . تنها دو جنس از این مارها در ایران پیدا می شود .

جنس ناجا Genus Naja

مشخصات : گردن قابلیت اتساع را به شکل کفچه دارد . در قسمت قدامی فک بالایی یک جفت دندان بزرگ سمی یا فنگ (Fang) قرار دارد . بعد از یک فاصله یا فضای خالی غالباً ۱ تا ۳ دندان کوچک در قسمت خلفی فک بالایی وجود دارد . سوراخ بینی بزرگ و کاملا بین پولکهای بینی واقع است . مردمک چشم گرد و پولک جلو چشمی و یکی از پولک‌های لب بالایی (معمولاً سومین آن) به چشم متصل و نیز به قسمت خلفی پولک بینی مرتبط می باشند . در این جنس پولک گونه ای وجود ندارد . پولکهای سطح پشتی صاف و به شکل زیگزاک و اریبی مخصوصا در قسمت قدامی بدن دیده می شود. پولکهای سطح زیرین دم در دو ردیف قرار دارند .

جنس والترنیزیا Genus Walterinnesia

مشخصات : نیش دندان سمی یا فنگ‌ها بزرگ هستند و در فک بالایی به طور ثابت قرار دارند . قسمت خلفی فنگ‌ها فاقد دندان است . سطح فوقانی سر با ۹ عدد پولک بزرگ و قرینه پوشیده می باشد . پولک گونه ای ندارد و پولک مخرجی منقسم است .
سطح پشتی بیش از ۲۲ ردیف پولک مورب دارد که قسمت قدامی آن صاف و قسمت خلفی و روی ناحیه دم تیغه دار می باشد .

خانواده هیدروفیده (مار دریایی) FAMILY HYDROPHIDAE

زیستگاه مارهای دریایی بیشتر در مناطق استوایی اقیانوس هند و اقیانوس کبیر است . این مارها از خلیج فارس تا جنوب ژاپن و در سواحل دریاهای خند و استرالیا و سواحل جنوبی اقیانوس کبیر پیدا می شوند. نوعی از مار دریایی بنام پلامیس پلاتوروس Plamis Platurus انتشار و پراکندگی وسیع تری دارد . این مار را می توان تا صدها کیلومتر دورتر از سواحل پیدا کرد . در حالیکه سایر انواع مارهای دریایی در آبهای کم عمق و نزدیک ساحل به زندگی خود ادامه می دهند . مارهای دریایی در آبهای کم عمق و نزدیک ساحل به زندگی خود ادامه می دهند . مارهای دریایی از ماهیها تغذیه می کنند . سر این مارها عموما کوچک و دارای بدنی استوانه ای شکل و کشیده و دمی پهن می باشند . تمام مارهای دریایی سمی و زنده‌ زا هستند . حداکثر طول مار دریایی را تا ۲۵۷ سانتیمتر گزارش کرده اند . دریای مازندران فاقد مار دریایی بوده است و در سالهای اخیر هم موردی گزارش نشده است . مارهای دریایی ایران که در خلیج فارس تا بحال صید شده اند به شرح زیر است :

جنس انهیدرینا Genus Enhydrina

مشخصات : استخوان ماکزیلر به سمت جلو بیش از استخوان کام (پالاتین) پیشرفت ندارد و خمیدگی آن به سمت جانبی است . ۳ تا ۵ دندان بعد از نیش دندان یا فنگ‌ها وجود دارد . پوزه به شکل منقار است . پولکهای ناحیه سر بزرگ هستند . سوراخ بینی به سمت بالا متمایل است . پولکهای بینی بهم متصل می شوند . قسمتی از پولکهای سطح پشتی به وسیله همدیگر پوشیده می شوند و در ۴۹ تا ۶۹ ردیف طولی قرار دارند . پولکهای سطح شکمی کوچک و کمی پهن تر از پولکهای مجاور هستند . پولک رسترال پائینی یا منتال کوچک و کمی پهن تر از پولکهای مجاور هستند . پولک رسترال پائینی یا منتال باریک و بلند و قسمتی از آن در شیار عمیق پولک چین خلفی مخفی می شود .

جنس هیدروفیس Genus Hydrophis

مشخصات : استخوان ماکزیلر به سمت جلو بیش از استخوان کام (پالاتین) پیشرفت ندارد . بعد از نیش دندان یا فنگ‌ها ۱ تا ۱۸ دندان دیده می شود . پوزه از نیمرخ گرد می نماید . پولکهای ناحیه سر بزرگ هستند . چشم کوچک و مردمک آن گرد است . سوراخ بینی به سمت بالا متمایل می باشد . پولکهای بینی بهم متصل می شوند، پولک منتال یا پولک رسترال پائینی شکل طبیعی دارد . پولکهای سطح پشتی به وسیله یکدیگر قسمتی یا کمی پوشیده می شوند یا پهلوی هم قرار می گیرند . و در ۲۹ تا ۵۷ ردیف طولی در قسمت میان بدن شمارش می گردد . پولکهای سطح شکمی کوچک و با اینکه از پولکهای مجاورش پهن تر است معذالک تشخیص آنها آسان نیست .

جنس لاپمیس Genus Lapamis

مشخصات : در فک بالایی دندان سم یا فنگ‌ها قرار دارند که بعد از فاصله ای ۳ تا ۶ دندان دیگر دیده می شود . سوراخ بینی به سمت بالا متمایل است و پولکهای بینی با یکدیگر متصل هستند . سر نسبتاً بزرگ و بدن تنومند است . پولکهای سطح پشتی شش گوشه یا چهار گوشه یا روی همدیگر قرار می گیرند . سه یا چهار ردیف از‌های زیرین آن بزرگتر هستند . پولکهای سطح خلفی بدن این پولکها خیلی کوچک و نامشخص هستند .

جنس پلامیس Genus Pelamis

مشخصات : دم خیلی فشرده و به شکل پارو و بدن از پهلو بهم فشرده است . استخوان ماکزیلر به سمت جلو بیش از استخوان کام (پلاتین) پیشرفت ندارد. در دنباله نیش دندانها (فنگ‌ها) س از یک فاصله یا فضای خالی تعداد ۷ تا ۱۱ دندان کوچک قرار دارد . سر باریک و پوزه کشیده است . پولکهای سطح فوقانی بزرگ هستند . سوراخ بینی به سمت بالا متمایل و پولکهای بینی به یکدیگر متصل می شوند . لب بالایی ۷ تا ۱۰ پولک دارد . پولکهای سطح پشتی به شکل چهار گوش یا شش گوش و پهلوی هم می باشند . پولکهای سطح شکمی کوچک و به سختی از پولکهای مجاور متمایز می شوند . معمولاً پولکها با شکاف میانی که دارند به شکل منقسم دیده می شوند و یا نامشخص می باشند و تعداد آنها ۲۶۴ تا ۴۰۶ عدد است .

خانواده ویپریده (افعی‌ها)FAMILY VIPERIDAE

این مارها دارای بدنی ضخیم و دمی کوتاه هستند ، سر کاملا مشخص ، پهن و مثلثی شکل است . استخوان فک بالایی (ماکزیلر) کوتاه و بطور عمودی قرار دارد . این استخوان دارای یک جفت نیش دندان سمی لوله ای شکل است که قابلیت تحرک زیادی دارد . به عبارت دیگر وضع دندان سمی نسبت به دهان متغیر است و می تواند حالت خمیده یا افقی و یا حالت عمودی نسبت به سقف دهان داشته باشد . دندانهای سمی همراه با چند دندان سمی یدکی است که در مواقع لزوم می توانند جانشین دندان سمی اصلی شوند . تمام گونه‌های این خانواده سمی هستند . مارهای این گروه تماما به استثنای اتراکتاسپین (Atractaspis) زنده زا یا حد فاصل بین زنده زا و تخمگذار ی باشند . به عبارت دیگر تخم این مارها حاوی جنین زنده است که قسمتی از رشد آن در داخل شکم و بقیه در خارج از بدن انجام می گیرد .

جنس سراستس Genus Cerastes

مشخصات : سر و گردن مشخص است . ناحیه فوقانی سر از پولکهای کوچک و برجسته که پهلوی هم قرار دارند پوشیده می باشد . مردمک چشم بیضی و بطور عمودی است . سوراخ بینی کوچک و به سمت بالا و جانبی متمایل و در یک پولک منفرد یا منقسم قرار دارد . سطح پشتی تیغه دار و در ۲۵ تا ۳۵ ردیف است . ردیف میانی ظهری آن در یک خط مستقیم و سایر پولکهای سطح پشتی در جهت طولی بدن و ردیفهای جانبی کوچکتر و به شکل مورب و در سمت پائین بدن به طور اره مانند قرار می گیرند . پولکهای سطح شکمی گرد هستند . دم کوتاه و پولکهای سطح زیرین آن منقسم می باشند .

جنس اکیس Genus Echis

مشخصات : سر و گردن کاملا مشخص است . سر از پولکهای کوچک و برجسته پوشیده می باشد . مردمک چشم بیضی و عمودی است. سوراخ بینی کوچک و در یک پولک قرار دارد و جهت آن به طرف بالا و جانبی است . پولکهای سطح پشتی تیغه دار و در ۲۵ تا ۴۰ ردیف می باشد . ردیف میانی ظهری آن در خط مستقیم و سایر پولکها در جهت طولی بدن قرار دارد و پولکهای جانبی آن در خط مستقیم و سایر پولکها در جهت طولی بدن قرار دارد و پولکهای جانبی آن کوچکتر و مورب و به سمت پائین بدن به شکل اره امتداد دارند . پولکهای سطح شکمی گرد و تیغه دار است . دم کوتاه و پولکهای سطح زیرین آن و پولک مخرجی منفرد می باشند .

جنس اریستیکوفیس Genus Eristicophis

مشخصات : سر و گردن کاملا مشخص است . سطح فوقانی سر از پولکهای کوچک پوشیده می باشد . امتداد سوراخ بینی در جهت خارج است و بین پولک بزرگ بینی و پولک بالای بینی و چند پولک کوچک قرار می گیرد . پولکهای سطح پشتی ۲۵ تا ۲۷ عدد و تیغه دار و در امتداد هم قرار دارند . تیغه‌ها کوتاه و به انتهای پولک نمی رسند . پولکهای سطح جانبی مورب و تیغه دار و پولکهای سطح شکمی در قسمت جانبی آن تیغه دار می باشند .

جنس پسودوسراستس Genus Pseudocerastes

مشخصات : ناحیه گردن کاملا مشخص و سر از پولکهای کوچک پوشیده می باشد . مردمک چشم عمودی است . سوراخ بینی در جهت بالا و به سمت خارج متمایل است و در میان دو پولک کوچک بینی قرار دارد . لبه تحتانی پولکهای لب بالا دندانه دندانه یا اره مانند است که با حفره‌های موجود روی آن با لب پائینی جفت می شوند . پولکهای سطح پشتی در ۲۱ تا ۲۵ ردیف طولی تیغه دار قرار می گیرند ، تیغه‌ها به انتهای خلفی پولک نمی رسند . تیغه‌ها یکنواخت و فاقد دندانه یا اره مانند هستند . دم کوتاه و پولکهای سطح زیرین آن در دو ردیف می باشند .

جنس ویپرا یا افعی Genus Vipera

مشخصات : سر و گردن متمایز و مشخص و ناحیه سر به وسیله پولکهای کوچک پوشیده می باشد . این نوع مارهای سمی دارای نیش دندان یا فنگ‌های مجوف بزرگ خمیده در جهت عکس سقف دهان است که روی استخوان ماکزیلر قرار دارند . حفره یا پیت بین چشم و سوراخ بینی وجود ندارد . سوراخ بینی در سمت جانبی است . مردمک چشم بیضی عمودی است و چشم‌ها با لب بالایی اتصال ندارند . گاهی در ناحیه سر پولکهای پیشانی و آهیانه کوچکی دیده می شود . پولکهای سطح پشتی تیغه دار و در ۱۹ تا ۳۳ ردیف طولی قرار دارند . پولکهای سطح شکمی صاف و گرد و پولکهای سطح زیرین دم در دو ردیف می باشند .

خانواده کروتالیده (افعیهای حفره دار) FAMILY CROTALIDAE

خانواده کروتالیده شباهت زیادی به خانواده ویپریده دارد و عده ای از مولفین آن را زیر خانواده ویپریده می دانند ولی اختلاف عمده آنها بشرح زیر است :‌
(۱)وجود حفره یا پیت بین چشم و بینی (۲) وجود شکاف یا بریدگی عمیق در سطح فوقانی قدامی لبه استخوان ماکزیلر (۳) ساختار ناحیه دم در بعضی گونه‌ها انتهای آن به صورتی پیشرفت نموده که با حرکتش صدای مخصوص شنیده می شود (مار زنگی).

جنس اکیسترودن Genus Agkistrodon

مشخصات : دارای حفره عمیق یا پیت بین چشم و بینی است . در دو طرف سر و در ناحیه گیجگاهی دو غده سمی بزرگ قرار دارد . مردمک چشم به شکل بیضی عمودی است . نیش دندانهای بزرگ خمیده لوله ای شکل در فک بالایی قرار دارد و با یک ردیف نیش دندان کوچک جانشین همراه است . دندان‌های ساده فک بالایی بین ۱۰ تا ۲۰ عدد است . پولک عقب چشمی به پولک پیشانی متصل یا به نزدیکی آن می رسد . پوزه باریک و سطح فوقانی سر پهن است . سوراخ بینی در میان دو پولک قرار می گیرد . دارای دو پولک جلو چشمی است و پولک عقب چشمی و زیر چشمی آن از دو ،‌سه ،‌چهار و یا پنج پولک ترکیب می شود . دارای یک عدد پولک گونه ای که در بعضی گونه‌ها فاقد آنست . معمولاً لب بالایی ۷ یا ۸ پولک و لب پائینی ۹،‌۱۰ یا ۱۱ پولک دارد . سه ردیف پولک گیجگاهی به لب بالایی متصل می شود ،‌ پولکهای گیجگاهی فوقانی همانند پولکهای سطح پشتی است . پولکهای چین یک جفت می باشد . پولکهای سطح شکمی بین ۱۲۷ تا ۱۷۸ عدد و سطح زیرین دم (در این منطقه از جهان) ۳۱ تا ۴۷ عدد و در دو ردیف قرار دارند . پولک مخرجی منفرد است . پولکهای سطح پشتی کم و بیش تیغه دار و در قسمت پائینی سطح جانبی ممکن است فاقد تیغه باشند . پولکهای سطح پشتی ۱۹ تا ۲۷ عدد و در بیشتر گونه‌ها ۲۱ تا ۲۳ عدد می باشد . حداکثر طول را ۱۸۹ سانتیمتر گزارش کرده اند اما در ایران طول به ۶۷ سانتیمتر می رسد . سطح پشتی دارای خالهای عرضی تیره یا نیم دایره ای یا دایره ای شکل است . تعداد خالها بین ۱۰ تا ۵۰ عدد متفاوت است . نقش و نگار سطح شکمی خیلی متغیر و گاهی همراه با خالهای بزرگ یا کوچک یا خطوط مختلف است .

۱۱- کفچه مار (کبرای آسیای مرکزی):

نام علمی : Naja oxiana
نام انگلیسی: Central Asian Cobra
نام فارسی: کفچه مار (کبرای آسیای مرکزی)

مشخصات : مردمک چشم گرد و متمایل به بیضی ، در مار زنده گردن به شکل کفچه ، اندازه پولکهای بین بینی برابر یا کمی کوتاهتر از پولکهای جلو پیشانی ، دارای یک پولک جلو چشمی و سه پولک عقب چشمی ، لب بالا دارای ۷ پولک و لب پائین ۸ پولک (سومین و چهارمین پولک لب بالا متصل به چشم ) پولکهای گیجگاهی ۳+۲ یا ۴+۲ عدد، پولکهای سطح پشتی صاف ، کم و. بیش زیگزاک مانند و در ۲۱ ردیف ، پولکهای سطح شکمی ۱۹۲ تا ۲۰۶ و سطح زیرین دم ۵۱ تا ۷۰ عدد ، پولک مخرجی منفرد .
بدن به رنگ زرد تیره یا قهوه ای کم رنگ ، قهوه ای تیره یا خاکستری متمایل به سیاه ، بدون خال یا نقوش مشخص ، دارای یک یا چند حلقه تیره رنگ در قسمت قدامی سطح شکمی ، نوزادان دارای حلقه‌های تیره رنگ در سرتاسر بدن .
حداکثر طول ۱۶۵ سانتیمتر ، دم ۲۷ سانتیمتر .
تغذیه از قورباغه‌ها ، موشها ، پرندگان ، پرندگان کوچک ، جوندگان ، مارمولکها ، و تخم پرندگان ، ماهیها .

زاد و ولد : تخمگذار ، ۸ تا ۱۲ تخم در فصل تابستان .

زیستگاه : صخره‌ها ، لای سنگها ، بوته‌ها ، علفزارها .

انتشار جغرافیایی : مناطق مجاور دریای خزر ، ترکمنستان ، ازبکستان ، تاجیکستان ، افغانستان ، ایران ، کشمیر ، پنجاب ، شمال و شمال شرقی بلوچستان .
پراکندگی : استانهای خراسان ، مازندران ، گلستان ، سمنان .

۱۲- گرزه مار:

نام علمی : Vipera lebetina obtusa
نام انگلیسی: West-Asian blunt-nosed viper
نام فارسی: گرزه مار

مشخصات : گردن کاملا مشخص ، سر مثلثی شکل با پولکهای ریز ، مردمک چشم عمودی ، پوزه گرد و پولک رسترال متصل به دو یا سه عدد پولک ، بین فاصله دو چشم ۸ تا ۱۲ پولک ،‌دور چشم ۱۳ تا ۱۹ پولک ، بین چشم و لب بالا ۲ یا ۳ پولک ، سطح پشتی تیغه دار و در ۲۳ یا ۲۵ یا ۲۷ ردیف و سطح زیرین دم ۳۲ تا ۵۴ عدد ،‌ پولک مخرجی منفرد .
رنگ بدن متفاوت و بیشتر به رنگ خاکستری روشن یا تیره یا نقره ای متمایل به سیاه ، ساده و یکنواخت یا با خالهای متفاوت ، خالها گاهی به شکل دایره‌های ناقص یا کامل متمایل به قرمز آجری یا زرد زیتونی همراه با خالهای کوچک تیره ،‌دارای خط پهن قهوه ای تیره در دو طرف گردن و به سمت قسمت خلفی چشم ممتد ، سطح پشتی بعضی نمونه‌ها به رنگ قهوه ای روشن یا خاکستری با خطوط قهوه ای تیره و لکه‌های قرمز آجری ، امتداد این نقوش از ناحیه گردن تا انتهای دم ، سطح شکمی سفید یا زرد روشن و گاهی با خالهای سیاه و سفید .
حداکثر طول ۱۶۸ سانتیمتر ، دم ۲۰ سانتیمتر .
تغذیه از مارمولکها ،‌موشها ، گنجشکها و تخم پرندگان .

زاد و ولد : تا ۳۵ تخم در تابستان و اغلب تخمها حاوی نوزاد است .

زیستگاه : کوهستانها ، لای سنگها و بوته‌ها ، تپه ماهورها ، علفزارها .

انتشار جغرافیایی :‌ قبرس ، جزایر دریای مدیترانه ، شمال آفریقا ، خاورمیانه ، کشمیر ، افغانستان ، بلوچستان ، زیر گونه (Obtusa) ابتوزا از ناحیه قفقاز تا لبنان ، شوروی سابق (داغستان ، مناطق مجاور قفقاز) ترکیه ، عراق ، ایران ، پاکستان و شمال هند انتشار دارد .
پراکندگی : استانهای آذربایجان شرقی و غربی ، اردبیل ، زنجان ، مرکزی ، تهران ، کردستان ، همدان ، لرستان ، کرمانشاهان ، خوزستان ، اصفهان ، فارس ،‌گیلان ، مازندران ، گلستان ، خراسان ، سمنان ، قزوین ، قم .

۱۳- مار جعفری:

نام علمی : Echis carinatus sochureki
نام انگلیسی: Sind saw-scaled viper
نام فارسی: مار جعفری

مشخصات : پوزه پهن و کوتاه ، سر و گردن کاملا مشخص ، سر کمی باریک و مثلثی شکل ، پولکها تیغه دار ،‌مردمک چشم عمودی ، سوراخ بینی درون دو یا سه پولک ، گاهی دارای پولک باریک فوق چشمی ، بینی متصل به پولک رسترال ، بین چشم و لب بالا ۱ تا ۳ پولک ،‌در فاصله بین دو چشم ۹ تا ۱۴ پولک ، دور چشم ۱۴ تا ۲۱ پولک ، لب بالا ۱۰ تا ۱۲ پولک و لب پائین ۱۰ تا ۱۳ پولک ، پولکهای سطح پشتی تیغه دار و بطور مورب و در سطح جانبی باریکتر و امتداد آن به سمت پائین و در ۲۷ تا ۳۹ ردیف ، پولکهای سطح شکمی ۱۶۴ تا ۱۸۶ عدد ، پولکهای سطح زیرین دم در یک ردیف (منفرد) و از ۲۸ تا ۳۸ عدد ، پولک مخرجی منفرد .
رنگ بدن خاکستری نقره ای ، شنی ، زرد ،‌قهوه ای خاکستری متمایل به آجری ، در سطح جانبی دارای خط سفید زیگزاک همراه با لکه‌های سفید با کناره‌های تیره متمایل به سیاه ، در ناحیه خلفی سر دارای دو لک یا خط سفید صلیبی شکل ، سطح شکمی روشن یا سفید گاهی با خالهای کوچک قهوه ای روشن یا تیره یا سیاه .
حداکثر طول ۹۸ سانتیمتر ، دم ۷ سانتیمتر .
تغذیه از حشرات ،‌عقربها ،‌ رتیل‌ها، موشها ،‌مارمولکها ، پرندگان کوچک .
زاد و ولد : تا ۲۳ نوزاد در فصل بهار .
حرکت مار جانبی است و از پهلو به صورت حلقه حلقه حرکت می کند .

زیستگاه : مناطق شنی ، صخره ای ، خاک رسی ،‌بوته زارها ، زیر تخته سنگها ، معمولاً از مناطق باطلاقی و جنگلی دوری می کنند.

انتشار جغرافیایی : هندوستان ، پاکستان ، ایران ، افغانستان ، عراق ، شمال آفریقا و از جنوب تا مناطق شمالی کنیا ، اوگاندا ، غنا ،‌کامرون ، کشور‌های متحده امارات ،‌ عربستان ، عمان .
پراکندگی : استانهای سمنان ، خراسان ، سیستان و بلوچستان ، فارس ،‌کرمان ، هرمزگان ، خوزستان ]فقط یک نمونه از مازندران (گنبد طاوس) صید شده و احتمالاً نمونه ای ولگرد و غیر بومی است[ – یزد – بوشهر – ایلام.

۱۴- مار دریایی آراسته:

نام علمی : Hydrophis ornatus
نام انگلیسی: Ornate reef sea snake
نام فارسی: مار دریایی آراسته

مشخصات : طول بدن متوسط تا کمی کشیده ، پهنای پولک رسترال بیش از ارتفاع آن ، پولک بینی کوتاهتر از پولک پیشانی ، طول پولک پیشانی بیش از عرض آن ،‌ پولک پیشانی کوتاهتر از پولک آهیانه ، دارای یک پولک جلو چشمی و دو یا سه پولک عقب چشمی ، لب بالا دارای ۷ یا ۸ پولک «دومین پولک بزرگتر از سایرین » (سومین و چهارمین پولک لب بالا متصل به چشم) ، پولک چین قدامی به هم متصل و پولک‌های چین خلفی به وسیله دو یا سه پولک از هم جدا ، پولکهای سطح پشتی پنج ضلعی و در ۳۳ تا ۵۵ ردیف قسمت میانی پولکهای ظهری برجسته و در نوزادان صاف ، پولکهای سطح شکمی ۲۰۹ تا ۳۱۲ عدد (مشخص و کمی بزرگ).
نوزادان دارای خطوط عرضی سیاه رنگ و در سطح جانبی این خطوط باریکتر ، با یک یا چند ردیف خالهای تیره ، گاهی خطوط عرضی بهم متصل و در سطح پشتی به رنگ زیتونی متمایل به سیاه ، سطح شکمی به رنگ سفید یا روشن .
حداکثر طول ۱۲۰ سانتیمتر ، دم ۱۳ سانتیمتر .

انتشار جغرافیایی : خلیج فارس ، سواحل چین ، گینه نو .
پراکندگی : خلیج فارس

۱۵- مار دریایی افعی شکل:

نام علمی : Praescutata viperina
نام انگلیسی: Viperine sea Snake
نام فارسی: مار دریایی افعی شکل

رنگ غالب بدن خاکستری، با خالهای مجزا که تشکیل یک رده خال زیگ زاگ مانند در پایین بدن میدهند. این فرم خالهای زیگ زاگ مانند فرم بدن افعی های اروپایی را تداعی میکند هرچند که این مار یک گونه خاص است. بدن کلفت، سر بزرگ و سوراخهای بینی در بالای پوزه باز هستند. دو نیش دندان نیش کوچک در فک بالا و دم به صورت پخ شبیه به سایر مارهای آبی برای کمک به حرکات در آب است. فلسهای پشتی برآمده است. فلس قدامی تا حد زیادی ابعاد کوچکتری پیدا میکنند. دارای سم بسیار قوی و کشنده است. شبیه به سایر مارهای آبی بچه زا است. پراکندگی از خلیج فارس تا شبه جزیره مالای و دریا چین تا فیجی است. دارای ۳ زیرگونه است. با وجود گستردگی زیستگاه کمیاب است و به ندرت دیده می شود. به دلیل زندگی در آبهای عمیق در خطر انقراض قرار ندارد هرچند که در بسیاری از موارد در تور صیادان گرفتار میگردد. بیشترین طول بدن ۹۷ سانتی متر است.

۱۶- مار دریایی پوزه دار:

نام علمی : Enhydrina schistosa
نام انگلیسی: Beaked sea Snake
نام فارسی: مار دریایی پوزه دار

مشخصات : ارتفاع پولک رسترال بیش از پهنای آنست ، پولک پیشانی کوچک (طویل و کوتاهتر از پولک آهیانه) ، دارای یک پولک جلو چشمی و یک یا دو پولک عقب چشمی ، معمولاً دارای یک پولک گیجگاهی ، پولکهای چین کوچک یا نامشخص ، پولکهای سطح پشتی دارای برآمدگی و کمی تیغه دار و در ۵۰ تا ۷۰ ردیف ، پولکهای سطح شکمی ۲۳۰ تا ۳۱۴ عدد .
سطح پشتی زیتونی یا خاکستری با خطوط عرضی سیاه رنگ ، معمولاً در مار بالغ این خطوط کمی نامشخص ، در بعضی نمونه‌ها بدن به رنگ خاکستری متمایل به سیاه و یکنواخت ، سطح جانبی و شکمی به رنگ روشن .
حداکثر طول ۱۳۰ سانتیمتر ، دم ۱۹ سانتیمتر .

انتشار جغرافیایی : سواحل دریاها از خلیج فارس تا ویتنام و استرالیا .
پراکندگی : خلیج فارس .

۱۷- مار دریایی حلقه دار:

نام علمی : Hydrophis cyanocinctus
نام انگلیسی:Annulated Sea Snake
نام فارسی: مار دریایی حلقه دار

مشخصات : سر متوسط ، بدن کشیده ، پهنای پولک رسترال بیش از ارتفاع آن ، پولک بینی کوتاهتر از پولک پیشانی ، طول پولک پیشانی بیش از عرض آن و کوتاهتر از پولک آهیانه ، دارای یک پولک جلو چشمی و یک یا دو پولک عقب چشمی ، لب بالا دارای ۷ تا ۸ پولک «دومین پولک بزرگتر از سایر پولک‌های لب» (سومین و چهارمین و پنجمین و یا سومین و چهارمین و پنجمین پولک لب بالا متصل به چشم) ، دارای دو پولک گیجگاهی ، دارای دو پولک چین قدامی برابر و به هم متصل و دو پولک چین خلفی جدا از هم ، پولک‌های سطح پشتی برجسته یا کمی تیغه دار و در ۳۹ تا ۴۵ ردیف ، پولک‌های سطح شکمی ۲۸۱ تا ۳۸۵ عدد .
بدن به رنگ سبز زیتونی با خطوط عرضی زیتونی تیره ، سیاه و گاهی زرد یا قهوه ای . این خطوط در قسمت گردن پهن تر و در سطح زیرین بدن حلقه ای و در سطح پشتی با خطوط طولی سیاه رنگ و گاهی در قسمت گردن مقطع و به شکل خال .
حداکثر طول ۱۵۰ سانتیمتر ، دم ۱۴ سانتیمتر .

انتشار جغرافیایی : از خلیج فارس تا دریای ایدزو ژاپن ، سریلانکا ، و جزایر اندونزی .
پراکندگی : خلیج فارس .

۱۸- مار دریایی حلقه دار:

نام علمی : Hydrophis cyanocinctus
نام انگلیسی: Annulated sea Snake
نام فارسی: مار دریایی حلقه دار

سر متوسط، قطر چشم کمتر از فاصله آن تا دهان است. پوزه تا حدودی پهن است. با وجود گستردگی زیستگاه کمیاب است و به ندرت دیده می شود. به دلیل زندگی در آبهای عمیق در خطر انقراض قرار ندارد هرچند که در بسیاری از موارد در تور صیادان گرفتار میگردد. بیشترین طول بدن ۹۷ سانتی متر است. پراکندگی خلیج فارس، دریای عمان تا سواحل شرقی اندونزی، چین و فیلیپین گستردگی دارد. به دلیل فراوانی زیاد از شناخته شده ترین مارهای دریایی است. این گونه را می توان در دریاهای کم عمق بر بالای ماسه کف آب مشاهده کرد. از بی مهرگان دریایی و ماهیان تغذیه میکند. دارای ۷ تا ۸ فلس چشمی است که پنجمین فلس داخل چشم می شود. سبز زیتونی تا خاکستری به همراه حلقه های تیره تر در تمام بدن است. طول بدن ۱۳۶۰ میلیمتر و دم ۱۴۰ میلیمتر است. پولکهای سطح پشتی و در ۳۹ تا ۴۵ ردیف، پولکهای سطح شکمی ۲۸۱ تا ۳۸۵٫

۱۹- مار دریایی خلیج فارس:

نام علمی : Hydrophis lapemoides
نام انگلیسی: Persian gulf sea snake
نام فارسی: مار دریایی خلیج فارس

مشخصات : در ضخیم‌ترین ناحیه بدن پولکهای سطح پشتی کم و بیش شش گوش با به شکل مربع ،‌غالباً پولکها بصورت برجسته یا پهلوی هم قرار می گیرند ، در فک بالایی متعاقب نیش دندانها یا فنگ‌ها دارای ۸ تا ۱۳ دندان ، دارای یک پولک جلو چشمی ، ۲ یا ۳ پولک عقب چشمی ، ۲ یا ۳ پولک گیجگاهی خلفی ، لب بالایی دارای ۷ یا ۸ پولک ( سومین و چهارمین یا سومین و چهارمین و پنجمین پولک لب بالا متصل به چشم ) لب پائین دارای ۸ پولک ، پولکهای سطح پشتی در ناحیه گردن کمی برجسته یا تیغ دار و در قسمت خلفی بدن به شکل چند ضلعی و پهلو هم قرار دارند ،‌مرکز هر پولک برجسته ، پولکهای پشتی ۴۰ تا ۵۱ عدد ، پولکهای سطح شکمی ۳۰۰ تا ۴۰۴ عدد .
بدن به رنگ خاکستری کم رنگ و در سطوح جانبی و شکمی متمایل به سفید روشن ،‌گاهی رنگ بدن زرد روشن متمایل به سفید ، بدن دارای ۳۳ تا ۴۵ عدد خال که در سطح ظهری پهن تر و در سطح جانبی باریک ، گاهی رنگ بدن در بالغین سبز تیره و در نوزادان سیاه رنگ ، ناحیه دم دارای ۶ تا ۷ خط ، سر به رنگ زیتونی تیره با خط زرد هلالی شکل بین نوک سوراخ‌های بینی که در نوزادان مشخص ، در بالغین نامشخص یا فاقد آن ، ناحیه گلو به رنگ سفید کدر .
حداکثر طول ۹۴ سانتیمتر ، دم ۸ سانتیمتر.

انتشار جغرافیایی : خلیج فارس ، سواحل مکران ، سواحل هندوستان ، سریلانکا تا در سواحل دریای اوریزا .
پراکندگی : خلیج فارس .

۲۰- مار دریایی زرد:

نام علمی : Hydrophis spiralis
نام انگلیسی: Yellow Sea Snake
نام فارسی: مار دریایی زرد

مشخصات : سر تقریبا کوچک ،‌ بدن کمی کشیده ، پهنای پولک رسترال بیش از ارتفاع آن ، طول پولک پیشانی بیش از عرض آن ،‌ پولک پیشانی کوتاهتر از پولک آهیانه ، دارای یک پولک جلو چشمی و یک پولک عقب چشمی ، دارای یک پولک گیجگاهی ، لب بالا دارای ۶ تا ۷ پولک «دومین آن بزرگتر از سایرین» (سومین و چهارمین پولک لب بالا متصل به چشم) ،‌دارای دو جفت پولک چین متصل به هم ،‌ پولکهای سطح پشتی ۲۹ تا ۳۹ ردیف ، پولکهای سطح شکمی نسبتاً بزرگ و ۲۸۲ تا ۳۷۳ عدد ،‌در نوزادان پولکهای سطح پشتی به هم پیوسته ، صاف یا (فاقد تیغه) ،‌در مارهای بالغ قسمت میانی پولک برجسته ، بدن در سطح پشتی زیتونی و در سطح شکمی زرد رنگ ، دارای حلقه‌های سیاه رنگ و ممتد در سطح شکمی ، سطح پشتی دارای چند سری خال سیاه در فواصل حلقه‌ها ، سطح بالای سر سیاه با شکل نعل اسبی زرد رنگ و ممتد تا قسمت پولکهای جلو پیشانی ، انتهای دم سیاه .
حداکثر طول ۱۸۰ سانتیمتر ، دم ۱۴ سانتیمتر .

انتشار جغرافیایی : خلیج فارس ، سواحل هندوستان ، سواحل فیلیپین .
پراکندگی : خلیج فارس

۲۱- مار دریایی سر کوچک:

نام علمی : Hydrophis gracilis
نام انگلیسی: Graceful Small Headed Seasnake
نام فارسی: مار دریایی سر کوچک

مشخصات : سر خیلی کوچک ، باریک و سطح فوقانی آن محدب ، بدن کشیده و در قسمت قدامی آن استوانه ای شکل ، گردن نامشخص ، پولکهای سر بزرگ و سوراخ بینی به سمت بالا متمایل ، پولکهای بینی بهم متصل، پولک رسترال بزرگ و ارتفاع آن کمی بیش از پهنای آن ، پولک پیشانی از سومین پولک لب بالا مجزا، پولکهای جلو چشمی ، عقب چشمی و گیجگاهی منفرد ، لب بالایی دارای ۵ یا ۶ پولک (سومین و چهارمین پولک آن به چشم متصل) ، دومین پولک لب بالایی به پولک جلو پیشانی متصل ، لب پایین دارای ۶ تا ۷ پولک ، چین قدامی و چین خلفی کوتاه و برابر ، ناحیه گردن استوانه ای شکل ، پوزه و سطوح جانبی بهم فشرده ، پولکهای سطح پشتی در ناحیه گردن ۱۷ تا ۱۹ ردیف و در ضخیم‌ترین قسمت بدن ۳۰ تا ۳۶ ردیف بطور طولی و چند ضلعی قرار دارند . پولکهای سطح شکمی ۲۲۰ تا ۲۸۶ ردیف در قسمت قدامی بدن منفرد و در قسمت خلفی منقسم هستند . پولکهای سطح پشتی در قسمت قدام بدن صاف ، بلند و کمی برجسته و در قسمت خلفی بدن چند ضلعی و پهلوی هم قرار دارند و هر پولک مرکز آن برجسته .
قسمت قدامی بدن شامل تمام ناحیه سر و گلو به رنگ سیاه یا زیتونی تیره و در دو طرف گردن با خالهای سفید یا زرد رنگ پریده یا با خالهای عرضی روشن . قسمت خلفی بدن زرد متمایل به سبز با خالهای سفید یا خاکستری گاهی سطح پشتی خاکستری یکنواخت و سطح جانبی و شکمی روشن .
نوزادان دارای رنگ تیره با خالهای روشن .
حداکثر طول ۱۰۲ سانتیمتر ، دم ۹ سانتی متر .

انتشار جغرافیایی : خلیج فارس ، سواحل هندوستان ، چین ، هنگ کنگ ، احتمالاً سواحل استرالیا .
پراکندگی : از خلیج فارس گزارش شده اند

۲۲- مار دریایی شاو:

نام علمی : Lapemis curtus
نام انگلیسی: Shaw’s Sea Snake
نام فارسی: مار دریایی شاو

مشخصات: بدن و پوزه کوتاه و ناحیه سر پهن ، پولکهای سطح شکمی کوچک و مشخص و در ۱۴۰ تا ۲۱۹ عدد و در نرها در قسمت قدامی بدن دارای برجستگی ، در فک بالایی به فاصله ای از فنگ‌ها دارای ۳ تا ۵ دندان ، پولکهای جلو چشمی و عقب چشمی منفرد ، پولک گیجگاهی قدامی ۲ عدد و پولک گیجگاهی خلفی ۳ یا ۴ عدد، پولک آهیانه به چند پولک نامنظم منقسم ، لب بالایی دارای ۶ یا ۷ پولک ( چهارمین پولک آن به چشم متصل ) ، لب پائینی دارای ۹ پولک ، پولک‌های چین قدامی کوچک و از هم مجزا ، فاقد پولک‌های چین خلفی ، سطوح جانبی بهم فشرده ، پولک‌های سطح پشتی ۳۳ تا ۴۳ عدد و صاف یا مرکز هر پولک بخصوص در ردیفهای تحتانی برجسته .
سطح بالایی بدن به رنگ زرد یا زیتونی یا خاکستری و سطح زیرین آن سفید رنگ ، دارای ۴۵ تا ۵۵ خال باریک عرضی به رنگ خاکستری تیره یا سیاه و در سطوح جانبی خالها باریک تر می شود ، در نوزادان ناحیه سر سیاه رنگ و در بالغین به رنگ زیتونی خاکستری با علائم یا بدون علائم هلالی شکل .
حداکثر طول ۸۵ سانتیمتر، دم ۸ سانتیمتر .

انتشار جغرافیایی : آبهای ساحلی خلیج فارس ، سواحل هندوستان ،‌سواحل چین ،‌فیلیپین تا سواحل شمالی استرالیا .
پراکندگی : خلیج فارس .

۲۳- مار دریایی شکم زرد:

نام علمی : Pelamis platurus
نام انگلیسی: Yellow-bellied sea Snake
نام فارسی: مار دریایی شکم زرد

مشخصات : پهنا و ارتفاع پولک رسترال برابر یا کمی پهن تر ، پولک پیشانی بزرگ و حداقل به اندازه پولک آهیانه با یک یا دو پولک زیر چشمی یا فاقد آن ، پولکهای گیجگاهی کوچک و به تعداد زیاد ، لب بالا دارای ۷ یا ۸ پولک و دومین آن متصل به پولک جلو پیشانی (چهارمین و پنجمین پولک لب بالا متصل به چشم) ، پولکهای چین کوچک و نامشخص . پولکهای پشتی در نوزادان و ماده‌ها صاف و در نرها دارای ۱ تا ۳ برآمدگی و در ۴۹ تا ۶۷ ردیف.
بدن به رنگ سیاه یا قهوه ای و زرد ، نقش و نگار خالهای بدن متغیر معمولاً سطح بالایی قهوه ای تیره یا سیاه رنگ و سطح زیرین زرد رنگ .
حداکثر طول ۷۲ سانتیمتر ، دم ۸ سانتیمتر .

انتشار جغرافیایی : انتشار وسیعی در اقیانوس هند شامل خلیج فارس دارد ، سواحل ژاپن ، سواحل اندونزی ، اقیانوس آرام ، دماغه امیدنیک ، خلیج کالیفرنیا تا سواحل اکوادور .
پراکندگی : خلیج فارس .

۲۴- مار زنگی:

نام علمی : Walterinnesia aegyptia
نام انگلیسی: Desert Black Snake
نام فارسی: مار زنگی

مشخصات : سر و گردن مشخص ، چشم کوچک و مردمک آن گرد ، فاقد پولک گونه ای ، دارای یک پولک جلو چشمی روی سومین پولک لب بالایی ، دارای یک پولک زیر چشمی و دو پولک عقب چشمی ، پولکهای گیجگاهی ۳+۲ عدد ، لب بالا دارای ۷ پولک و لب پائین ۹ پولک (سومین و چهارمین پولک لب بالا متصل به چشم) ،‌ پولکهای پشتی در قسمت قدامی صاف و در قسمت خلفی تیغه دار و در ۲۳ ردیف ف پولکهای سطح زیرین دم در قسمت قدامی در یک ردیف و در قسمت خلفی آن در دو ردیف ، پولکهای سطح شکمی ۱۸۰ تا ۱۹۷ و سطح زیرین دم ۴۱ تا ۴۵ عدد ، پولک مخرجی منقسم . رنگ بدن در سطح پشتی قهوه ای تیره و سیاه رنگ یکنواخت ، سطح شکمی قهوه ای تیره متمایل به سیاه .
حداکثر طول ۱۱۷ سانتیمتر ، دم ۱۷ سانتیمتر .
تغذیه از مارمولکها ، پرندگان کوچک ،‌موشها .
طرز زندگی نامعلوم .

زیستگاه : مناطق صخره ای ، تپه ماهورهای شنی ، لای سنگها و بوته‌ها .

انتشار جغرافیایی : مصر ، فلسطین ، اسراییل ، لبنان ، سوریه ،‌عراق ، ایران ،‌کویت ، اردن ، عربستان .
پراکندگی : استانهای خوزستان ، فارس ، کرمانشاهان ، بوشهر .

۲۵- مار شاخدار:

نام علمی : Pseudocerastes persicus persicus
نام انگلیسی: Persian Horned Viper
نام فارسی: مار شاخدار

مشخصات : پوزه کوتاه ، سر پهن و نسبت به گردن کاملا مشخص ، مردمک چشم عمودی ، پولکهای سطح فوقانی سر کوچک و تیغه دار ، دارای دو زائده شاخی شکل در قسمت بالای چشم ، پولکهای سطح قدامی و فوقانی پوزه صاف ، پولک رسترال کوچک و پهن ، دور چشم ۱۵ تا ۲۰ پولک ، در فاصله بین دو چشم ۱۰ تا ۱۵ پولک، بین چشم و لب بالا ۲ تا ۴ پولک ، لب بالا دارای ۱۱ تا ۱۴ پولک و لب پائین ۱۳ تا ۱۷ پولک، سوراخ بینی درون پولک، بین پولک بینی و پولک رسترال دارای یک سری پولک، پولکهای سطح پشتی کاملا تیغه دار، انتهای پولکها فاقد تیغه، پولکهای سطح جانبی کمی تیغه دار و پولکهای نزدیک سطح شکمی نسبتاً صاف ، پولکهای سطح پشتی ۲۳ یا ۲۵ ردیف ، پولکهای سطح شکمی ۱۴۴ تا ۱۶۳ و سطح زیرین دم ۳۸ تا ۵۰ عدد و در دو ردیف ، پولک مخرجی منفرد .
رنگ بدن مختلف، خاکستری یا قهوه ای روشن یا خاکستری متمایل به سربی یا آبی، سطح پشتی با چهار سری خال درشت تیره که دو سری از خالهای میانی آن به شکل زیگزاک و تیره رنگ ، در دو طرف سر تا زیر چشم دارای دو خط مورب قهوه ای تیره ، سطح شکمی زرد روشن و گاهی سفید با خالهای ریز تیره رنگ ، سطح جانبی با یک سری خال قهوه ای تیره ، گاهی با رنگهای گفته شده متفاوت .
حداکثر طول ۱۱۶ سانتیمتر ، دم ۱۳ سانتیمتر . تغذیه از مارمولکها ،‌ موشها ، تعداد نوزادان نامعلوم .
حرکت مار مانند مار جعفری ( آکیس کاریناتوس) از پهلو انجام می گیرد .

زیستگاه : مناطق شنی ، صخره ای ، بوته زارها ، زیر تخته سنگها .

انتشار جغرافیایی : ایران ، پاکستان ، افغانستان ، عمان ، عراق .
پراکندگی : استانهای خراسان ، سیستان و بلوچستان ، کرمان ، یزد ، اصفهان ، فارس ، سمنان ، مرکزی ، خوزستان ، زنجان ، تهران ، قم ، هرمزگان (بندر عباس) .

۲۶- مار شاخدار ایرانی:

نام علمی : Pseudocerastes persicus fieldi
نام انگلیسی: Persian Horned Viper
نام فارسی: مار شاخدار ایرانی

مشخصات : پوزه و سر پهن ، گردن کاملا مشخص ، اغلب پولکهای ناحیه سر تیغه دار ، دارای دو سری پولک بین پولک بینی و پولک رسترال ، پولک بینی به وسیله یک سری پولک از لب بالایی مجزا ، در فاصله بین دو بینی دارای چهار پولک و ده پولک بین پولکهای فوق چشمی ، دارای دو زائده شاخی شکل در بالای چشم ، دور چشم ۱۶ پولک ، دارای دو ردیف پولک بین پولک زیر چشمی و لب بالایی ، پولکهای سطح پشتی ۲۱ عدد و تیغه دار ، تیغه‌ها کوتاهتر از طول پولکها ، تعدادی از پولکهای سطح جانبی صاف ، پولکهای سطح شکمی ۱۴۲ عدد و سطح زیرین دم ۴۶ عدد .
بدن به رنگ زرد خاکستری روشن یا قهوه ای ، سطح پشتی دارای تقریبا ۳۰ عدد خالهای عرضی در دو ردیف ، گاهی با داشتن خالهای معکوس شکل متقاطع یا اریبی در ناحیه ظهری همراه با خالهای کوچک عرضی جانبی دارد . انتهای پولکهای سطح شکمی و سطح زیرین دم همانند بعضی از پولکهای ظهری دارای خالهای ریز سیاه رنگ ، سطح جانبی سر دارای خط قهوه ای از ناحیه چشم به سمت عقب و پائین ممتد .
حداکثر طول ۷۵ سانتیمتر ، دم ۸ سانتیمتر .
حرکت مار مانند مار جعفری از پهلو انجام می گیرد . ماری است محجوب و از اماکن مسکونی گریزان .
تغذیه از مارمولکها ، جوندگان کوچک .

زاد و ولد : ۲ نوزاد یا بیشتر در سال (طرز زندگی بدرستی معلوم نیست).

زیستگاه : مناطق نیمه صحرایی ، صخره ای .

انتشار جغرافیایی : عراق – ایران – اردن – عربستان – فلسطین – اسراییل – لبنان – صحرای سینا .
پراکندگی : استان کرمانشاه (گیلان غرب).

۲۷- کک مار:

نام علمی : Eristicophis macmahoni
نام انگلیسی: McMahon’s viper
نام فارسی: کک مار

مشخصات : سر پهن بزرگ ، ناحیه گردن کاملا مشخص ،‌پهنای پولک رسترال بیش از ارتفاع آن و مقعر ،‌ پولک رسترال از سمت جانبی به دو عدد پولک بزرگ گوشه دار متصل ، پولکهای اخیر به وسیله پولکهای کوچک از هم مجزا ، بین پولک بینی و پولک فوق بینی چاکدار و دارای چندین پولک کوچک ، دور چشم دارای ۱۶ تا ۲۵ پولک ، لب بالا دارای ۱۵ یا ۱۶ پولک و لب پائین ۱۶ یا ۱۷ پولک ، چشم به وسیله سه ردیف پولک به ابعاد دو برابر پولکهای دور چشم از لب بالایی مجزا ، پولکهای چین قدامی بزرگ و فاقد پولکهای چین خلفی ، بدن به شکل بشکه و در قسمت میانی و جانبی پهن ،‌دم باریک نسبت به سطح شکمی شیب دار ، پولکهای سطح پشتی تیغه دار (تیغه‌ها به انتهای دو طرف پولک نمی رسد) و ۲۳ تا ۲۹ عدد ، پولکهای سطح شکمی ۱۴۰ تا ۱۴۵ عدد و دارای دو تیغه در هر پولک ، پولکهای سطح زیرین دم ۲۵ تا ۲۷ عدد ، پولک مخرجی منفرد .
موارد زیر از مشخصات این مار است : (۱) نمای قدامی پوزه به وسیله پولک بزرگ رسترال و چهار پولک دیگر شکل پروانه دارد (۲) دو انتهای پولک سطح شکمی دارای تیغه (۳) ردیف پولکهای سطح پشتی مرتب و به صورت حلقه (۴) دم کوتاه و همانند وسیله ای برای گرفتن و بالا رفتن از بوته‌ها .
بدن به رنگ خاکستری روشن ، دارای ۲۰ تا ۲۵ ردیف خال سیاه کوچک در سطح جانبی ، خالهای بدن بطور کامل یا ناقص به وسیله یک ردیف خالهای کوچکتر محصور ، بدن نوزادان تقریبا دارای ۳۰ خط عرضی قهوه ای رنگ در ناحیه ظهری و در قسمت خلفی بدن واضح تر ، دارای خط سفید رنگ از بالای چشم تا گوشه دهان ، سطح فوقانی سر دارای خالهای ریز تیره رنگ پراکنده ، لبها و ناحیه گلو و سطح شکمی سفید ، انتهای دم به رنگ زرد یکنواخت .
حداکثر طول ۷۰ سانتیمتر ، دم ۶ سانتیمتر .
حرکت مار مانند مار جعفری از پهلو انجام می گیرد ، غالباً در زیر ماسه‌ها مخفی می شود . این مار عصبانی است و هنگام حمله صدای هیس هیس ناراحت کننده ای دارد .
طرز زندگی نامعلوم .

زیستگاه : مناطق صحرایی ، ماسه‌ها .

انتشار جغرافیایی : مناطق صحرایی شمال غربی بلوچستان ، ایران ، پاکستان ، افغانستان .
پراکندگی : (استان سیستان و بلوچستان) فقط یک نمونه از زابل در راه زاهدان و چندین نمونه از مرز ایران و پاکستان مطالعه شده است .

نوع گزش مارهای سمی :
در مار های سمی ، چون دندان های سمی از سایر دندان ها بلند تر هستن ، معمولا در قوس بیرونی تنها اثر یک یا چند دندان به صورت حفره ای ، ( در طرفین اثر دندانی قوس میانی ) دیده میشه . در ضمن در گزش مار های سمی ، از محل این حفره های کوچک دندانی که جای تزریق کننده سم هستن ، خونابه خارج میشه .

در تکمیل بحث مون در رابطه با این سئوال ، بد نمی دونم در مورد نشانه های مسمومیت از روی علایم ظاهری بدن صحبتی بشه .
نشانه های مهم مسمومیت حاصل از مارگزیدگی بر حسب انواع مار ها ، به شرح زیر خلاصه میشن :

گزش افعی ها :

معمولا ادرارهای خونی یا هموگلوبینوری و بعد ، عدم انعقاد خون …
در هموگلوبینوری ، رنگ پلاسمای بدن قرمز یا تیره میشه . در ضمن گزش همه ی انواع افعی باعث عدم انعقاد خون نمیشه.
گزش افعی ها غالبا همراه درد شدید و علائم خونریزی موضعی و ظهور دانه های قرمز و چسبندگی خون در یکی دو ساعت اول هست .

گزش گروه آلاپیده مثل مار کبری :

سستی و خواب آلودگی و فلج حلق از علائم مهم به شمار می ره . خون ریزی یا هموراژی و عدم انعقاد خون هم دیده میشه . این نشانه ها در کمتر از یک ساعت ظاهر میشه و به سرعت پیشرفت می کنه ، به نحوی که سستی و اختلال دستگاه تنفسی و احیانا شوک قلبی رو همراه دارن
در مورد شرایط زیست محیطی مار ها ، ببینید نمیشه گفت مار ها متعلق به مناطق خاصی مثل کویر ها یا جنگل ها و … هستن ، در واقع این خزنده در خیلی جاها یافت میشه ، اما در کل مارها به ۱۴ تیره تقسیم میشن که دو تیره از اونها فقط به حالت سنگواره دیده شده اند . از تیره های موجود ، انواع یک تیره اختصاصا در آب دریاها زندگی می کنن و دارای ویژگی های ریخت شناسی خاص خودشون هستن که این باعث میشه از مارهای خشکی جدا بشن . ۱۱ تیره هم در خشکی یا کناره رودخانه ها و داخل مرداب ها و یا مناطق خشک و کویری به سر می برن .
اما یه نکته یی که برای تشخیص این موضوع کمکمون می کنه اینه که مارها معمولا در روز و نور مستقیم ، بی حرکت و ساکت هستن ، چون مارها عموما قوه بینایی بسیار ضعیفی دارن و به همین دلیل از روش منحصر به فردی برای جهت یابی استفاده می کنن ( زبان ، که اگر شد بعدا در موردش صحبت می کنیم ) . دید چشم مارها شطرنجیه و به دلیل فقدان پلک ، چشم اونها با نور مغایرت داره . در ضمن مار ها فاقد گوش شنوایی هستن و بنابراین تحرک اونها در شب و در تاریکی بیشتره . اکثریت صید مارها هم در شب صورت می گیره .
در نتیجه میشه گفت در جاهایی که نور زیادی هست ، حضور مار ها هم کمتر دیده میشه .
و اما بحث معالجه بعد از مار گزیدگی که خیلی هم مهم هست و دونستنش برای هر کسی فکر می کنم مفید باشه ، ولی قبلش اجازه بدین یکم در مورد سم مار ها صحبت کنیم .
انواع سم مارها رو میشه به دو دسته کلی تقسیم کرد :

زهر های مختل کننده جریان خون
زهر های اعصاب

زهر های جریان خون ، خون ، رگ ها و سایر بافت های بدن رو تجزیه و متلاشی می کنن . از بارز ترین علایم این نوع زهر ، عدم انعقاد خون هست . زهر های اعصاب بر عکس قبلی ، اثر فلج کننده بر سیستم عضلانی ، دستگاه تنفسی و قلب دارن .
معمولا با توجه به نوع مار ، هر دو نوع سم با غلظتی متفاوت با یکدیگر مخلوط هستن . مثلا در زهر بسیاری از افعی ها ، میزان غلظت سم مختل کننده جریان خون بیشتره . در حالی که بسیاری از مار های کبری و سایر مار های سمی دارای زهری هستند که بر روی سیستم عصبی بدن اثر میذاره .
هر نوع مار زهری مخصوص به خودش داره که در ترکیب شیمیایی با زهر انواع مار های دیگه متفاوته . به همین دلیل تشخیص مار گزیده باید با واکسن و سرمی مداوا بشه که در برابر آن نوع زهر اثر و کارایی داره .
افعی سبز جنگلی – بزرگترین مارها در دنیا متعلق به خانواده ای هستند بنام بویدای (Boidae) که مارهای بوآ (Boa) و پیتون (Python) نیز از این خانواده می باشند. طول برخی از این مارها از.۶ متر تجاوز نمی کند. اما تعدادی از انواع آنها هستند که طول آنها به بیش از ۹ متر میرسد.
– مارهایی که در دریا زندگی می کنند دارای آبشش نیستند و برای تنفس مجبور هستند که به سطح آب بیایند. اما با این حال توانایی آنرا دارند که ساعتها زیر آب بدون آنکه روی سطح آب بیایند، بمانند. آنها توانایی آنرا دارند که در این مدت از اکسیژن محلول در آب استفاده کنند.
– یک مار بزرگ پیتون می تواند یک موجود زنده به وزن ۷۰ کیلوگرم را به راحتی ببلعد، اما هضم این لقمه ممکن است برای او بسیار دشوار باشد.
– مارها دارای حس بویایی بسیار قوی هستند و از آن برای جستجو و شکار استفاده می کنند. علاوه بر این برخی از انواع مارها با تشخیص حرارت بدن طعمه، آنرا ردیابی و شکار می کنند.
– بسیاری از گونه های مار از جمله مار کبری از طریق ارتعاشات هوا نمی توانند چیزی بشنوند. برعکس آنها لرزش ناشی از حرکت یا صوت را از طریق بدن خود که روی زمین می باشد احساس می کنند.
– مارها توانای حرکت با سرعت بالا را ندارند. بیشترین سرعتی که برای حرکت مارها ثبت شده است حدود ۱۳ کیلومتر بر ساعت می باشد.
– بیشترین طول عمری که برای یک مار مشاهده شده است کمتر از ۳۰ سال می باشد که مربوط به نوع آناکوندا (Anaconda) و مار کبرای سیاه می باشد. – سم مامبای سیاه (Black Mamba) باعت مختل شدن سریع اعصاب می شود و از قویترین سموم شناخته شده مارها می باشد. برای همین اغلب پاد زهر های سم مار را از آن می سازند.
– مارها به دلیل کوچک بودن بخشی از مغزشان که وظیفه یادگیری را بعهده دارد هرگز توانایی یاد گیری ندارند.
– اغلب مارها حدود ۲۰۰ دندان دارند که از آن برای نگهداری از طعمه خود استفاده می کنند. آنها بهیچ وجه به کمک این دندانها نمی توانند طعمه را بجوند چرا که این دندانها به سمت عقب متمایل می باشند، اما با آنها گاز میگیرند.

مواد سازنده ی سم مار ها :
سم مار مایعی است روغنی شکل و بر حسب نوع مار بهرنگ سفید تا زرد پررنگ ، شفاف یا کدر و اندکی اسیدی می باشد. سم مار مخلوطی است ازمواد پیچیده پروتئینی با خواص سمی و آنزیمی و مواد غیر پروتئینی از قبیل انواعلیپید ها ، کربوهیدرات ها ، نمک های مختلف فلزی و شبه فلزی ، ریبوفلاوین و آب. سمماده ایست سرشار از آنزیم . در حدود ۲۶ نوع آنزیم در سم مارها وجود دارد. در حدود ۹۰ تا ۹۲ درصد از وزن خشک سم را مواد پروتئینی تشکیل می دهند ، که برخی از آنها رویدستگاه عصبی تاثیر می گذارند ، برخی تراوایی غشای یاخته را تغییر می دهند و بعضیدیگر موجب تخریب تار های ماهیچه ای می شوند.
همچنین سم مار حاوی مواد غیرپروتئینی می باشد شامل :
یون های مختلف فلزی ، چربیها ، کربوهیدرات ها و موادرنگین ، چربی ها به صورت کلسترول و لسیتین …
همچنین در سم چند نوع مارگالاکتوز و گلوکز تشخیص داده شده است.

با سلام جهت استفاده از مطالب صلوات بر محمد و آل محمد بفرستيد و لطفاً لينك ما را در وبلاگ يا وبسايت خود قرار دهيد و به دوستان خود معرفي نماييد باتشكر - مديريت وبلاگ